Bipolar Bozukluk (iki uçlu duygudurum bozukluğu) Nedir?

Bipolar bozukluk, iki uçlu duygudurum bozukluğu veya diğer bir adıyla manik-depresif hastalık; beyni etkileyerek duygudurumda, enerjide ve gündelik aktiviteleri tamamlama yetisinde bozulmaya neden olan bir hastalıktır. Günlük hayatın akışında tüm insanların duygudurumunda olağan şekilde inişler-çıkışlar gerçekleşmekteyken, bipolar bozukluk bulunan kişilerde gündelik olaylarla bağlantılı veya bağlantısız şekilde, keskin inişler-çıkışlarla hastalık kendini göstermektedir. Bu değişimler kişinin düşüncelerinde, duygularında, davranışlarında ve yaşamında etkiye neden olabilecek büyüklüğe sahiptir. Bipolar bozukluk, hastanın kendisini aşırı coşkulu (manik/hipomanik dönem), çok durgun (depresif dönem) hissettiği veya iki durumunda da birarada bulunabileceği karma olarak adlandırılan farklı dönemlerde gözlenen hastalıktır.

Bipolar Bozukluğun Nedenleri?

Bipolar bozukluğa sebep olduğu ortaya konan kesin bir neden olmamakla beraber,

• Bipolar bozukluk hastalarının beyin yapıları ve fonksiyonları, farklılık gösterebilmektedir.

• Genetik yapının kişinin hastalığa yakalanmasında etkili olduğu düşünülmekle beraber, tek yumurta ikizlerinde aynı genler bulunmasına rağmen ikizlerin birinde hastalık gelişebilirken, diğerinde de gelişme ihtimali yüzde yüz değildir.

• Hastalığın; aile üyelerinde bipolar bozukluk olanlarda, olmayanlara göre ortaya çıkmasının daha yüksek ihtimalli olduğu bilinmektedir.Aile üyelerinde bipolar bozukluk hastası olan çoğu kişide bipolar bozukluğun ortaya çıkmadığı not edilmelidir.

Bipolar Bozukluğun Belirtileri Nelerdir?

Hastalığın tüm tiplerinde duydurum, enerji ve aktivite seviyelerinde bozukluk görülmektedir. Duygudurumdaki değişiklikler aşırı yükselmiş, keyifli ve enerjik (manik dönem) davranışlardan; çok üzgün, düşmüş, umutsuz (depresif dönem) davranışlara uzanan şekilde hastalık kendini gösterebilmektedir. Daha hafif manik dönem belirtileriyle seyreden durum ise hipomani olarak adlandırılmaktadır. Belirtiler hastalığın dönemlerine göre iki ayrı kategoride incelenmektedir.

Manik Dönem

Yükselmiş duygudurum, aşırı coşkulu hissetmek

Çok enerjik hissetmek

Aktivite seviyesinde artış

Heyecanlı ve sabırsız hissetmek

Normalden daha aktif olmak

Çok hızlı konuşmak, konudan konuya geçmek

Ajite (huzursuz, tedirgin), irite, hassas olmak

Düşünceleri çok hızlı değişiyor gibi hissetmek

Aynı anda bir çok şeyi yapabileceğini hissetmek

Riskli şeyler yapmak 

Depresif Dönem

Mutsuz, düşmüş, boş ve umutsuz hissetmek

Çok az enerjisi olmak

Aktivite seviyesinde düşüş

Uyku problemleri yaşamak, az veya çok uyumak

Hiçbir şeyden keyif alamayacak gibi hissetmek

Endişeli hissetmek

Çok sık unutmak

Çok fazla veya çok az yemek

Yorgun veya yavaşlamış hissetmek

Ölüm veya özkıyım hakkında düşünmek

Bazen duygudurum dönemleri manik ve depresif belirtileri birarada gösterebilmektedir. Hasta çok mutsuz, boş veya umutsuz hissederken aynı zamanda aşırı enerjik de hissedebilmektedir. Bu şekildeki hastalık seyri karma dönem olarak adlandırılmaktadır.

Bipolar Bozukluk Tanısı Nasıl Konulur?

Bipolar bozukluk hastalarının sağlıklı ve üretken bir hayat geçirebilmeleri adına doğru teşhis ve tedavi çok önemlidir. Kendisinin veya yakınlarının bipolar bozukluk belirtilerini gösterdiğini düşünen kişilerin doktoruna danışarak muayene olması bipolar bozukluk tanısında ilk basamaktır. Hekimin psikiyatrik değerlendirmesiyle bipolar bozukluk tanısı konulur. 

Bipolar Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?

İki uçlu bozukluğun belli bir tedavisi yoktur, her hastaya göre doktoruyla ortaklaşa olarak bir tedavi programı hazırlanır. Bu tedavi programında ilaç tedavisi yanı sıra yaşamın düzene sokulması, kötü beslenme ve alkol – madde kullanım alışkanlıklarından uzaklaşma, pozitif düşünme ve davranma becerilerini geliştirme, stresle başa çıkma stratejilerini öğrenme, hastalığın seyri konusunda ayrıntılı bilgiye sahip olma bulunmaktadır. İlaç tedavisi olarak tercih edilen ilaçların başında lityum gelirken, ayrıca valproat, karbamazepin gibi antiepileptikler, antipsikotikler kullanılabilmektedir.

İki uçlu bozukluğun tedavisinde hastalık dönemlerinin tedavi edilmesi kadar, hastanın yeniden hastalanmasını engellemek adına koruyucu tedavi de planlanmaktadır.

Hastalara günlük hayatları için bazı önerilerde bulunmak gerekebilmektedir:

• Arkadaşlarınız, aile bireyleri veya eşinizle (şayet varsa) rahatsızlığınızı paylaşın

• Mümkün olduğunca düzenli uyku uyuyun

• Çok az alkol tüketin veya hiç tüketmeyin. Uyuşturucudan uzak durun.

• İşte ve evde stresinizi azaltın.

• Düzenli beslenin.

• Düzenli egzersiz yapın.

• Nefes egzersizleri yapın.

• Öfke ve depresyon (çökkünlük) gibi duygularla teker teker başa çıkmayı öğrenin.

Günlük rutinlerinizi belirlemenin size mutlaka yararı olacaktır. Bu sayede mani veya depresyon dönemlerini tetikleyen potansiyeli de ortadan kaldırmış olursunuz.

Hastalık dönemi öncesinde uyarıcı belirtileri fark etmek, erken müdahale açısından oldukça önemlidir. Hastanın arkadaşlarına ve aile bireylerine de bu uyarıcı belirtileri anlatarak, onların da fark etmelerini sağlayabilir.

Bu mevsim geçişlerinde hastaya olabildiğince yakın olmakta yarar vardır. Hastanın uyarıcı belirtilerini yakından takip etmelidir. Bu dönemde hastanın alkol ve diğer uyuşturucu maddelerden uzak durması gereklidir. Mutlaka uyku düzenini korumalı, gece uykusuna özen göstermelidir. Günde sekiz saat uyumak kadar bu uykuyu gece almak da gereklidir. Hasta taşkınlaşmaya başladığı takdirde, hızla yakınlarına ve doktoruna ulaşmalıdır. Hastalığın tırmanmasını beklemek hastalığın kontrolünü çok zorlaştırır. Erken müdahale tedavi yanıtını arttırır. Ayrıca yine bu mevsimde taşkınlaşma riski nedeniyle kredi kartlarını hastadan uzak tutmak, araba anahtarını kontrollü vermek, ilişki kurduğu arkadaşlarını takip etmek olası zararları engeller.

Bu dönemde uyarıcı belirtiler arasında:

• Az uyuma veya uyumama isteği

• Etrafı rahatsız edecek davranışlarda bulunmak

• Çok sayıda düşüncenin zihinde uçuşması

• Aşırı konuşkanlık

• Kolayca heyecanlanmak veya huzursuz hissetmek

• Pervasızca para harcamak

• Kilonuzda ve iştahınızda aşırı düzeyde değişiklik bulunmaktadır.

Bipolar Bozukluğun Diğer Hastalıklarla İlişkisi?

Bipolar bozukluk hastası bir çok kişide anksiyete (endişe) bozukluğu, madde kötüye kullanımı ve yeme bozuklukları görülebilmektedir. Bipolar bozukluk hastalarında ayrıca;

• tiroid ilişkili hastalıklara, 
• migren tipi baş ağrılarına, 
• kalp hastalıklarına, 
• diyabete 
• ve obeziteye yakalanma riski daha fazladır.

Tanı ve tedavi süreci için doktorunuza başvurunuz.

Cengiz Salih Soykök